قسمت سوم

در سومين جمله مى فرمايد: «کسى که توفيق استغفار يابد از آمرزش محروم نمى شود»; (وَمَنْ أُعْطِيَ الاِْسْتِغْفَارَ لَمْ يُحْرَمِ الْمَغْفِرَةَ).
«توبه» ندامت از گذشته و بازگشت به سوى خداست و «استغفار» يکى از شرايط آن است و در واقع ذکر استغفار بعد از توبه در کلام امام(عليه السلام) از قبيل ذکر خاص بعد از عام است. البته گاه استغفار و توبه به يک معنا نيز استعمال مى شوند; به هر حال خداوند غفور و ودود وعده داده که مستغفرين را مورد محبت قرار دهد و آنها را مشمول آمرزش و مغفرت خويش سازد.
در چهارمين جمله مى فرمايد: «کسى که توفيق شکرگزارى پيدا کند از فزونى نعمت محروم نخواهد شد»; (وَمَنْ أُعْطِيَ الشُّکْرَ لَمْ يُحْرَمِ الزِّيَادَةَ).
اين وعده الهى است که در آيات ذيل خواهد آمد و عقل و خرد انسان نيز گواه بر آن است، زيرا شکرگزاران لياقت خود را با اين عمل براى فزونى نعمت ثابت مى کنند و خداوند حکيم که هر کارش روى حساب و حکمت است به اين گونه افراد نعمت بيشترى مى بخشد.
البته مى دانيم شکر حقيقى تنها شکر به زبان نيست بلکه مرحله مهم تر آن شکر عملى است و آن اين است که از هر نعمتى در جاى خود استفاده کند و نعمت هاى الهى را وسيله عصيان و نافرمانى حق نسازد.
به دنبال اين کلمات حکمت آميز مرحوم سيّد رضى مى گويد: «تصديق و تأييد اين گفتار (درباره امور چهارگانه و نتايج آن) در قرآن مجيد است»; (قالَ الرَّضِيُ وَتَصديقُ ذلِکَ کِتابُ اللهِ).
«خداوند در مورد دعا مى فرمايد: مرا بخوانيد تا (دعاى) شما را اجابت کنم»; (قالَ اللهُ في الدُّعاءِ: (ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَکُمْ)(1)).
درباره استغفار مى فرمايد: «هرکس کار بدى انجام دهد يا به خود ستم کند، سپس از خداوند طلب آمرزش نمايد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت»; (وَمَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللّهَ يَجِدِ اللّهَ غَفُوراً رَحِيماً).(2)
درباره شکر مى فرمايد: «اگر شکرگزارى کنيد، (نعمت خود را) بر شما افزون خواهم کرد»; (لَئِنْ شَکَرْتُمْ لاََزِيدَنَّکُمْ).(3)
درباره توبه مى فرمايد:

«پذيرش توبه از سوى خدا، تنها براى کسانى است که کار بد را از روى جهالت انجام مى دهند، سپس به زودى توبه مى کنند. خداوند، توبه چنين کسانى را مى پذيرد; و خدا دانا و حکيم است»; (إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَة ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيب فَأُولئِکَ يَتُوبُ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَکانَ اللّهُ عَلِيماً حَکِيماً).(4)
همان گونه که در بالا آمد در منابع فراوانى استدلال به اين آيات در کلام امام(عليه السلام)است نه کلام سيّد رضى و اين استدلال نشان مى دهد که امامان معصوم(عليهم السلام) بسيارى از سخنان پربار خود را از قرآن مجيد و تفسير آن برگزيده اند.
اين امور چهارگانه به طور گسترده در روايات معصومان(عليهم السلام) نيز آمده است. از جمله در حديثى از پيغمبر اکرم(صلى الله عليه وآله)مى خوانيم که فرمود: «خَيْرُ الْعِبادَةِ الاِْسْتِغْفارُ; بهترين عبادت استغفار است».(5)
در حديث ديگرى از همان حضرت آمده است: «أکْثِرُوا مِنَ الاِْسْتِغْفارِ فَإنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ يُعَلِّمْکُمُ الاْسْتِغْفارَ إلاّ وَهُوَ يُريدُ أنْ يَغْفِرَ لَکُمْ; زياد استغفار کنيد زيرا خداوند متعال استغفار را به شما نياموخته مگر به اين جهت که مى خواهد شما را بيامرزد».(6)
تأثير استغفار در برطرف شدن مشکلات و هموم و غموم و فزونى رزق نيز طبق روايات قابل انکار نيست.
درباره اهميت شکر نيز همين بس که در حديثى از امام اميرالمؤمنين در «غررالحکم» مى خوانيم: «اَوَّلُ ما يَجِبُ عَلَيْکُمْ لِلّهِ سُبْحانَهُ شُکْرُ أياديهِ وَابْتِغاءُ مَراضيهِ; نخستين چيزى که بر شما در برابر خداوند سبحان واجب است شکر نعمت هاى او و به دست آوردن موجبات خشنودى اوست».(7)

(1). غافر، آيه 60.
(2). نساء، آيه 110.
(3). ابراهيم، آيه 7.
(4). نساء، آيه 17.
(5). کافى، ج 2،