مَا عَالَ مَنِ اقْتَصَدَ.

امام(عليه السلام) فرمود:
کسى که در هزينه کردن اعتدال پيشه کند هرگز فقير نخواهد شد.

شرح و تفسير
بهترين راه مبارزه با فقر
امام(عليه السلام) در اين کلام کوتاه و نورانى خود اشاره به آثار ميانه روى در امور کرده و مى فرمايد: «کسى که در هزينه کردن ميانه روى کند هرگز فقير نخواهد شد»; (مَا عَالَ مَنِ اقْتَصَدَ).
«عال» از ريشه «عيل» (بر وزن عين) در اصل به معناى عيالمند شدن است; ولى اين واژه به معناى فقير نيز به کار رفته است. بعضى گفته اند اگر از ماده «عول» باشد به معناى فزونى عيال است و اگر از ريشه «عيل» باشد به معناى فقر است و «اقتصاد» به معناى ميانه روى در هر کار مخصوصاً در امور مالى است.
اين معنا امروز هم در مقياس کوچک خانواده و هم در مقياس وسيع جامعه ثابت شده است که اگر از اسراف و تبذير پرهيز شود و در هزينه کردن سرمايه ها صرف جويى و ميانه روى گردد بسيارى از مشکلات حل مى شود; مشکل زمانى براى فرد يا جامعه پيدا مى شود که حساب دقيقى براى هزينه ها و نيازها در نظر نگيرد و يا بى حساب و کتاب آنچه را دارد هزينه کند که به يقين زمانى فرا مى رسد که فرد يا جامعه در فقر فرو مى روند.
در منابع اسلامى نيز روايات فراوانى در اين زمينه ديده مى شود، از جمله در روايتى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «الإقْتِصادُ فِى النَّفَقَةِ نِصْفُ الْمَعِيشَةِ; ميانه روى در مخارج زندگى نيمى از معيشت انسان را تأمين مى کند».(1)
در حديثى از اميرمؤمنان(عليه السلام) در غررالحکم مى خوانيم: «مَنْ صَحِبَ الاِْقْتِصادَ دامَتْ صُحْبَةُ الْغِنى لَهُ وَجَبَرَ الاِْقْتِصادُ فَقْرَهُ وَخَلَلَهُ; کسى که همنشين ميانه روى باشد غنا و بى نيازى پيوسته همنشين او خواهد بود و اقتصاد فقر او را جبران و مشکلات او را برطرف مى سازد».(2)
در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) آمده است که فرمود: «ضَمِنْتُ لِمَنْ اِقْتَصَدَ أنْ لا يَفْتَقِرُ; من ضمانت مى کنم کسى که ميانه روى پيشه کند هيچ گاه فقير نشود».(3)
البته ميانه روى نه تنها در مسائل اقتصادى و مالى در مقياس فرد و جامعه، بلکه در همه کارها مطلوب است حتى توصيه شده که مؤمنان در عبادت که وسيله قرب الى الله است نيز ميانه روى را از دست ندهند.
مرحوم «کلينى» در کتاب کافى بابى تحت عنوان اقتصاد در عبادت آورده که نخستين حديثش از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) چنين است: «إنَّ هذا الدّينُ مَتِينٌ فَاَوْغِلُوا فيهِ بِرِفْق وَلا تُکَرِّهُوا عِبادَةَ اللهِ إلى عِبادِ اللهِ فَتَکُونُوا کَالرّاکِبِ الْمُنْبَتِّ الَّذي لا سَفَراً قَطَعَ وَلا ظَهْراً أبْقى; اين آئين حساب شده و متين است. در اين مسير با مدارا حرکت کنيد و بندگان خدا را به عبادت زياد مجبور نکنيد که همانند سوار وامانده اى مى شويد که نه به مقصد رسيده و نه حيوان را سالم گذارده است».(4)

(1). کنزالعمّال، ح 5434، مطابق نقل ميزان الحکمه.
(2). غررالحکم، ح 8071.
(3). کافى، ج 4، ص 53، ح 6.
(4). همان، ج 2، ص 86، ح 1.