وقال عليه السلام :
قَدْرُ الرَّجُلِ عَلَى قَدْرِ هِمَّتِهِ، وَصِدْقُهُ عَلَى قَدْرِ مُرُوءَتِهِ، وَشَجَاعَتُهُ عَلَى قَدْرِ أَنَفَتِهِ،عِفَّتُهُ عَلَى قَدْرِ غَيْرَتِهِ.

اندازه هر كس به اندازه همت او است. و صداقت هر كس به اندازه‏ شخصيت او است. و شجاعت هر كس به اندازه زهد و بى‏ اعتنائى او(به ارزشهاى‏ مادى) است. و عفت هر كس به اندازه غيرت او است.
امام(عليه السلام) در اين چند جمله حکيمانه به رابطه چهار موضوع مهم با چهار موضوع ديگر از صفات انسانى اشاره فرموده است.
نخست مى فرمايد: «ارزش هر کس به اندازه همت اوست»; (قَدْرُ الرَّجُلِ عَلَى قَدْرِ هِمَّتِهِ).
منظور از همت تصميماتى است که انسان براى انجام کارهاى مهم مى گيرد و به دنبال آن تلاش مى کند. هر اندازه اين تصميمات والاتر و اين تلاش ها گسترده باشد همت انسان بلندتر است و اين که امام مى فرمايد
ارزش هر کسى به اندازه همت اوست براى آن است که اشخاص والا همت معمولاً تلاش مى کنند تا به مقامات عالى برسند پس نبايد ارزش وجودى ظاهرى آنها را امروز ملاحظه کرد بلکه آن نيروى نهفته در درون آنها که نامش همت است بايد مقياس و معيار شمرده شود.
در کتاب غررالحکم از امام همين معنا به صورت ديگرى بيان شده است، مى فرمايد: «مَنْ شَرَفَتْ هِمَّتُهُ عَظَمَتْ قِيْمَتُهُ; کسى که همت عالى داشته باشد قيمت و ارزش او زياد است»
در حديث ديگرى از همان حضرت و در همان کتاب مى خوانيم: «ما رَفَعَ أمْرَءٌ کَهِمَّتِهِ وَ لا وَضَعَهُ کَشَهْوَتِهِ; هيچ چيز انسان را به مانند همت او بلندمقام نمى کند و هيچ چيز، او را مانند شهوتش پست نمى سازد»
به گفته شاعر:
همت بلند دار که مردان روزگار *** از همت بلند به جايى رسيده اند
در دومين جمله پرمعناى خود مى فرمايد: «راستگويى و صداقتِ هر کس به اندازه شخصيت اوست»; (وَصِدْقُهُ عَلَى قَدْرِ مُرُوءَتِهِ).
زيرا انسان با شخصيت اين کار را براى خود ننگ مى داند که به ديگران دروغ بگويد. اضافه بر اين، غالبا ديده شده است که دروغ ها بعد از مدتى فاش مى گردد; انسان با شخصيت حاضر نمى شود کارى انجام دهد که در آينده آبروى او را ببرد.
در احاديث ديگرى از امام اميرمؤمنان(عليه السلام) مى خوانيم: «الصِدْقُ عِزّ; راستگويى سبب عزت است» و در حديث ديگرى مى افزايد: «الصِّدْقُ صَلاحُ کُلُّ شَىء وَالْکِذْبُ فَسادُ کُلُّ شَىْء».
يکى از ياران امام صادق(عليه السلام) به نام ابو کهمس خدمت آن حضرت رسيد و عرض کرد: (يار وفادار شما) ابن ابى يعفور به شما سلام فرستاده است فرمود: سلام بر تو و بر او.
سلام بر تو و بر او. هنگامى که نزد او رفتى سلام مرا به او برسان و بگو: جعفر بن محمد به تو مى گويد
نگاه کن ببين على(عليه السلام) با چه صفاتى آن مقام را نزد رسول خدا(صلى الله عليه وآله)پيدا کرد آن صفات را داشته باش، زيرا على تنها به اين سبب به آن مقام نزد پيغمبر رسيد که در سخن گفتن، صادق بود و در اداى امانت امين»
اين سخن را با حديثى از پيغمبر اکرم(صلى الله عليه وآله) پايان مى دهيم، فرمود: «الْجَمالُ صَوابُ الْقَوْلِ بِالْحَقِّ وَالْکَمالُ حُسْنُ الْفِعالِ بِالصِّدْقِ; جمال، به سخن حق گفتن است و کمال، به انجام کارهاى نيک توأم با صدق»
سپس در سومين سخن حکمت آميز خود مى فرمايد: «شجاعت هر کس به اندازه بى اعتنايى او (به ارزش هاى مادى) است»; (وَشَجَاعَتُهُ عَلَى قَدْرِ أَنَفَتِهِ).
روشن است وابستگى هاى انسان به مقام و مال و شهوات دنيا از شجاعت او مى کاهد و او را به اسارت مى کشاند; اما هنگامى که خود را از اين امور آزاد سازد، با شجاعت حرف خود را مى زند و راه خود را مى پيمايد و در برابر کسى ذليلانه سر تعظيم فرو نمى آورد و با توکل بر خدا در برابر حوادث سخت مى ايستد.
آن گاه امام(عليه السلام) در چهارمين و آخرين سخن حکيمانه اش مى فرمايد: «عفت هر کس به اندازه غيرت اوست»; (وَعِفَّتُهُ عَلَى قَدْرِ غَيْرَتِهِ).
«غيرت» به گفته بعضى از شارحان نهج البلاغه عبارت از انزجار طبيعى انسان نسبت به تصور شرکت ديگران در امورى است که مورد علاقه اوست و به تعبير ديگر غيرت به معناى حفظ ارزش هاى مربوط به خود و جلوگيرى از تجاوز ديگران به حريم اوست که غالباً در عرف ما در امور ناموسى به کار مى رود. بديهى است کسى که نسبت به نواميس خود غيرت دارد هرگز حاضر نمى شود به نواميس ديگران چشم خيانت بدوزد، بنابراين هر اندازه غيرت انسان بيشتر باشد عفت او هم بيشتر خواهد بود.
گرچه عفت و غيرت هر دو غالباً در عرفامروز ما بيشتر در مسائل ناموسى به کار مى رود; ولى از نظر ارباب لغت و علماى اخلاق، هر دو معنايى وسيع دارند: «عفت» به معناى خوددارى و حالت انزجار از ملاحظه صحنه هاى زشت و «غيرت» هرگونه اهتمام و دفاع از حقوق الهى و انسانى خويش است و بعيد نيست که منظور از امام(عليه السلام)از جمله بالا همان معناى وسيع کلمه در هر دو مورد باشد
از اين رو در حديثى از امام باقر(عليه السلام) در کتاب کافى مى خوانيم: «إِنَّ أَفْضَلَ الْعِبَادَةِ عِفَّةُ الْبَطْنِ وَالْفَرْجِ; برترين عبادت پاک بودن از نظر تغذيه و امور جنسى است».
نيز از همان امام نقل شده که فرمود: «مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْء أَفْضَلَ مِنْ عِفَّةِ بَطْن وَفَرْج; هيچ کس خدا را عبادتى بهتر از اين نداشته که عفت را در مورد شکم و امور جنسى رعايت کند»، لذا در حديثى از امير مؤمنان(عليه السلام) مى خوانيم: «مَا زَنَى غَيُورٌ قَطُّ; شخص با غيرت هرگز زنا نمى کند»